بن سببی

بن سببی (causative stem) با پس‌وند کردن «ان» (ân) به بن حال ساخته می‌شود. این بن برای ساخت فعل سببی (causative verb) به کار می‌رود. فعل سببی فعلی‌ست که معنای «سبب شدن» را می‌رساند. مصدر فعل سببی با افزودن پس‌وند فعل‌ساز «یدن» (îdan-) به بن سببی ساخته می‌شود. از نگاه دیگر، می‌توان گفت فعل سببی با افزودن پایانه‌ی ânîdan- به بن حال ساخته می‌شود. به طور معمول، پایانه‌ی ânîdan- به ریخت ândan- در می‌آید و این ریخت از فعل سببی در فارسی نو رایج‌تر است.

برای نمونه، فعل «خورانیدن» (خوراندن) معنای «سبب خوردن شدن، وادار به خوردن کردن» می‌دهد. فعل سببی را در برخی منبعها «فعل واداری» می‌نامند اما این فعل همواره مفهوم زور، اجبار یا وادار کردن را نمی‌رساند. برای نمونه، «خنداندن» به معنای «سبب خندیدن شدن، به خنده آوردن» است و معنای «وادار کردن به خندیدن» نمی‌دهد.

با توجه به کارکرد و معنای بن سببی روشن است که هر فعلی بن سببی ندارد و این، تفاوت اصلی بن سببی با بنهای حال و گذشته است. بنهای حال و گذشته بنهای پایه‌ی هر فعل هستند و بن سببی بنی مرکب به شمار می‌رود. در فارسی باستان و میانه، فعل بنهای بیشتری نیز می‌داشت. برای نمونه، در فارسی میانه بن مجهول با افزودن پس‌وند «îh» به بن حال ساخته شده و برای صرف فعل در باب مجهول به کار می‌رود. فعل burtan (بردن) دارای بن حال bar، بن مجهول barîh و مصدر مجهول barîhistan (برده شدن) است. فعل barîhistan مانند فعلی معمولی صرف شده و ریخت مجهول فعل burtan را می‌سازد.

بن سببی در واژه‌سازی نیز به کار می‌رود. از نمونه‌های آن، فعل «رساندن» و واژه‌ی «رسانه» است. یکی از کاربردهای پس‌وند «ه» (e-) ساخت «اسم ابزار» است. برای نمونه، «گیره» از بن حال فعل «گرفتن» ساخته شده و معنای «ابزار/وسیله‌ی گرفتن» می‌دهد. به همین ترتیب، «رسانه» معنای «ابزار/وسیله‌ی رساندن» می‌دهد.