گذشته‌ی پایای گزارشی

زمان گذشته‌ی پایای گزارشی دارای نمود پایا ^{(imperfective)} و سویه‌ی گزارشی ^(indicative) است. نمود پایا نشان می‌دهد که کنش در بازه‌ای از زمان گذشته پایدار و ماندگار بوده. سویه‌ی گزارشی نشان می‌دهد که این زمان بر پایه‌ی نگرش و روی‌کرد ذهنی نیست و کنش را آن گونه که در جهان بیرون است گزارش می‌کند. نام انگلیسی این زمان از دید زبان‌شناسی نوین imperfective past و از دید تاریخی، imperfect است.

روش ساخت

زمان گذشته‌ی پایای گزارشی بر پایه‌ی الگوی زیر ساخته می‌شود:

صرف مثبت

صرف منفی

ریخت منفی گذشته‌ی پایا با افزودن «نه» (na) پیش از «می» ساخته می‌شود. در نگارش رایج، «نه» پیوسته به «می» نوشته می‌شود. در فارسی معیار ایران، تلفظ «نه» پیش از «می» به ne دگرگون گشته. بنا بر این، «نمی‌رفتم» به جای namîraftam به ریخت nemîraftam تلفظ می‌گردد و به همین سان، برای پنج سازه‌ی دیگر.

نمونه

• فرعون هرگز اجازه نمی‌داد کسی موهایش را ببیند. او همیشه نوعی تاج یا سرپوش که به آن «نمس» می‌گفتند، بر سر می‌گذاشت.
• وقتی که بچه بودم از سگ می‌ترسیدم.
• مادرم قبلا در مدرسه فیزیک درس می‌داد.
• پدرم سالها سیگار می ‌کشید.
• تا دو سال پیش در تهران زندگی می‌کردند.
• دیشب تا ساعت ده کار می‌کردیم.
• وقتی که ناهار می‌خوردیم، تلفن زنگ زد.
• ناهار می‌خوردیم که تلفن زنگ زد.
• می‌خواستم چیزی از شما بپرسم.

موردهای ویژه

فعلهای «بودن» و «داشتن» معمولا در گذشته‌ی پایا صرف نمی‌شوند و به جای آن، ریخت گذشته‌ی مط‍لق به کار می‌رود:

• در شرکت بزرگی، برنامه‌نویس بود (به جای: برنامه‌نویس می‌بود)
• قم از خیلی سال قبل از عهد صفوی مرکز شیعیان بود (به جای: مرکز شیعیان می‌بود)
• در آن زمان حدود چهار ماه یا بیشتر بود که … (به جای: بیشتر می‌بود)

با این حال، هنگامی که بر دنباله‌دار بودن کنش در بازه‌ای از زمان تأکید باشد یا هنگامی که با ساختار شرطی، خواستاری و مانند آن سر و کار داشته باشیم، ریخت پایا به کار می‌رود:

• اگر می‌رفتم توی جاده باید مواظب دوشکای عراقیهایی می‌بودم که هر تحرکی را زیر نظر داشتند و نمی‌گذاشتند هیچ مهماتی به جلو برسد.
• اگر می‌خواستم بروم خواننده‌ی کلاسیک بشوم، حتما می‌بایستی که معلم می‌داشتم یا کسی که به من یاد بدهد.
• این اولین و آخرین یادگاری من از مردی‌ست که زمانی دوستش می‌داشتم.
• نمی‌دانم، شاید من همین باید می‌بودم که هستم و از موقعیت کنونی‌ام راضی‌ام.
• شاید اگر من و تو هم به جای آنها می‌بودیم همین کار را می‌کردیم.
• فکر می‌کنم می‌بایست محتاطتر می‌بودیم.

در دیگر زبانها

زبان انگلیسی نمود پایا ندارد. بنا بر این، هیچ‌کدام از زمانهای پایای فارسی، از جمله زمان گذشته‌ی پایا، برابری در انگلیسی ندارند. هر دو جمله‌ی زیر در انگلیسی با زمان past simple (گذشته‌ی ساده) بیان می‌شوند زیرا انگلیسی زمان جداگانه‌ای برای نمود پایا ندارد.

زمانهای imparfait فرانسوی، pretérito imperfecto اسپانیایی و imperfetto ایتالیایی، همسان زمان گذشته‌ی پایای فارسی‌اند.