به ریخت صرف‌نشده‌ی فعل که تنها معنای آن را می‌رساند، مصدر می‌گویند. مصدر یک فعل، هیچ داده‌ای پیرامون زمان، سویه، نمود و شخص آن فعل در بر ندارد. برای نمونه، مصدر «رفتن» هیچ آگاهی‌ای پیرامون زمان رفتن، نحوه‌ی رفتن و شخص یا شخصهایی که کنش رفتن از آنها سر می زند، به دست نمی‌دهد اما از ریخت صرف‌شده‌ای چون «رفتم» می‌توان پی برد که زمان فعل «گذشته»، سویه‌ی آن «گزارشی»،‌ نمود آن «مطلق» و شخص و شمار آن «یکم مفرد» است.

پس‌وند مصدر

در بنیاد، پس‌وند مصدر «-تن» (tan-) است اما در گذر زمان، پس از واکه‌ها و همخوانهای «ن، ر» به «-دن» (dan-) دگرگون گشته. بنا بر این، در فارسی امروزین، پس‌وند مصدر یا «-دن» یا «-تن» است.

دگرگونی پس از واکه‌ها

ریخت کهنریخت کنونی
آمتن
âmatan
آمدن
âmadan
داتن
dâtan
دادن
dan
دیتن
dîtan
دیدن
dan
شتن
šotan
شدن
šodan
بوتن
bûtan
بودن
dan

دگرگونی پس از «ن»

ریخت کهنریخت کنونی
خوانتن
xwântan
خواندن
xwândan
کنتن
kantan
کندن
kandan

دگرگونی پس از «ر»

ریخت کهنریخت کنونی
کرتن
kartan
کردن
kardan
خورتن
xortan
خوردن
xordan

رسته‌ی دستوری مصدر

مصدر در رسته‌ی دستوری «اسم» جای می‌گیرد و مانند یک اسم با آن رفتار می‌شود: می‌توان از آن واژه گرفت، به آن صفت اختصاص داد و حتی آن را جمع بست. برای نمونه، واژه‌ی «خوردنی» که از مصدر «خوردن» گرفته شده و می‌توان آن را مانند یک اسم معمولی جمع بست (خوردنیها). در مصرع «تا رفتنش ببینم و گفتنش بشنوم» از سعدی، مصدرهای «رفتن» و «گفتن» همانند یک اسم، صفت دارندگی (صفت ملکی) گرفته‌اند.

مصدر بریده

مصدر ریخت کوتاه‌شده‌ای دارد که به آن «مصدر بریده» یا «مصدر مُرَخَّم» می‌گویند. مصدر بریده با انداختن «ن» (an) از پایان مصدر به دست می‌آید.

مصدر کاملمصدر بریده
رفتن
raftan
رفت
raft
کردن
kardan
کرد
kard
گفتن
goftan
گفت
goft

مصدر بریده معمولا پس از فعلهای وجهی کاربرد دارد:

در ساخت واژه‌های مرکب نیز، از مصدر بریده به جای مصدر کامل استفاده می‌شود: