مصدر ریخت صرف‌نشده‌ی فعل است و تنها معنای آن را در بر دارد. مصدر یک فعل هیچ آگاهی‌ای پیرامون زمان، وجه، نمود و شخص آن فعل نمی‌دهد. برای نمونه، مصدر «رفتن» اطلاعی پیرامون زمان رفتن و شخص انجام‌دهنده‌ی آن در اختیار نمی‌گذارد اما از ریخت صرف‌شده‌ای همچون «رفتم» می‌توان در یافت که زمان فعل «گذشته»، وجه آن «گزارشی»، نمود آن «ساده» و فاعل آن «اول شخص مفرد» است.
پس‌وند مصدر
پس‌وند مصدر در اصل، «-تن» (tan-) است. در گذر زمان، «-تن» پس از واکه‌ها و همخوانهای «ن» و «ر» به «-دن» (dan-) دگرگون گشته‌است. بنا بر این، در فارسی امروزین، پس‌وند مصدر یا «-دن» یا «-تن» است.
| ریخت کهن | ریخت کنونی |
|---|---|
| آمتن âmatan | آمدن âmadan |
| داتن dâtan | دادن dâdan |
| دیتن dîtan | دیدن dîdan |
| شتن shotan | شدن shodan |
| بوتن bûtan | بودن bûdan |
| ریخت کهن | ریخت کنونی |
|---|---|
| خوانتن khwântan | خواندن khwândan |
| کنتن kantan | کندن kandan |
| ریخت کهن | ریخت کنونی |
|---|---|
| کرتن kartan | کردن kardan |
| خورتن khortan | خوردن khordan |
مصدر بریده
مصدر ریخت کوتاه‌شده‌ای دارد که آن را مصدر بریده یا مصدر مُرَخَّم می‌نامند. مصدر بریده با انداختن «ن» (an) از پایان مصدر به دست می‌آید.
| مصدر کامل | مصدر بریده |
|---|---|
| رفتن raftan | رفت raft |
| کردن kardan | کرد kard |
| گفتن goftan | گفت goft |
مصدر بریده در موردهایی معین، به جای مصدر کامل به کار می‌رود. برای نمونه:
- نمی‌توان گفت (به جای: نمی‌توان گفتن)
- باید گفت (به جای: باید گفتن)
- خواهم گفت (به جای: خواهم گفتن)