در آیین نگارش کنونی زبان فارسی، به ترکیبهای «چنین، چنان، همچنین، آنچنان، ...» بر میخوریم. طرز صحیح نگارش این ترکیبها «چونین، چونان، همچونین، آنچونان، ...» است زیرا در قلب همهی این ترکیبها، واژهی «چون» قرار دارد. همان طور که «چون» را «چن» نمینویسیم، در ترکیبها نیز نباید آن را به صورت «چن» بنویسیم.
نادرست نوشتن، سبب نادرست تلفظ کردن نیز گشتهاست. واژهی «چون» در ترکیبها «چِن» (čen) خوانده میشود. برای مثال، «چِنین» (čenin) و «همچِنان» (hamčenân). برای نشان دادن گستردگی تأثیر این اشتباهنویسی، به آهنگ «یادگار دوست» از استاد شهرام ناظری اشاره میکنم که در مصرع «اما نه چنین زار که این بار افتاد»، استاد «چنین» را čenin میخوانند. این تلفظ اشتباه تا حدی رایج است که «چونین» نوشتن و čonin خواندن، ممکن است به نظر، غریب یا ادبی بیاید در حالی که تنها تلفظ صحیح همین است و «چن» (čen) در زبان فارسی وجود ندارد. در ادامه، به بررسی ترکیبهای مختلف «چون» میپردازیم. امید است با رعایت درستنویسی، بتوانیم درستخوانی این ترکیبها را جا بیندازیم.
ترکیب با حرفهای اشاره
از ترکیب «چون» با حرفهای اشارهی «این» و «آن»، حرفهای اشارهی مرکب زیر به وجود میآید:
اجزای ترکیب | نتیجهی ترکیب | معنا | نمونه |
---|---|---|---|
چون + این | چونین | مانند این | چونین کتابی (کتابی مانند این) در چونین روزی (در روزی مانند این) چونین فرزند دلیری (فرزندی به این دلیری) |
چون + آن | چونان | مانند آن | چونان کتابی (کتابی مانند آن) |
«حرف اشاره» بسته به این که همراه اسم بیاید یا جانشین اسم باشد به ترتیب نقش صفت و ضمیر را ایفا میکند:
- چونین سخنی گفت (چونین «صفت اشاره» است)
- چونین گفت (چونین «ضمیر اشاره» است)
در این نوشتار، از صفتهای اشاره نمونه آورده میشود اما لازم به توضیح بود که همهی حرفهای اشارهی مورد بحث، میتوانند کارکرد ضمیر نیز داشته باشند.
ترکیبهای بالا با حرفهای اشارهی «این» و «آن» ترکیب گشته و واژههای جدیدی را میآفرینند:
اجزای ترکیب | نتیجهی ترکیب |
---|---|
این + چونین | اینچونین |
آن + چونان | آنچونان |
ترکیب با «هم»
یکی از کاربردهای حرف «هم»، افزودن «تأکید» به واژهی پس از خود است. نمونههایی از این کاربرد را میتوانید در جدول زیر ببینید. برای رساندن معنای تأکید، از قید «دقیقا» استفاده میکنم اما میتوان از قیدهای دیگری مانند «درست» نیز استفاده کرد:
اجزای ترکیب | نتیجهی ترکیب | معنا | نمونه |
---|---|---|---|
هم + این | همین | دقیقا این | همین امروز (دقیقا امروز) همین کتاب (دقیقا این کتاب) همین طور (دقیقا این طور) همین جا (درست اینجا) |
هم + آن | همان | دقیقا آن | همان روز (دقیقا آن روز) همان کتاب (دقیقا آن کتاب) همان طور (دقیقا آن طور) همان جا (درست آنجا) |
هم + اینک | هماینک | دقیقا اینک | - |
هم + اکنون | هماکنون | درست اکنون | - |
«هم» با «چون» نیز ترکیب میگردد:
اجزای ترکیب | نتیجهی ترکیب | معنا | نمونه |
---|---|---|---|
هم + چون | همچون | درست مانندِ | همچون او (درست مانند او) |
و نتیجهی آن یعنی «همچون»، با حرفهای اشاره ترکیب گشته و واژههای جدیدی را میآفرینند:
اجزای ترکیب | نتیجهی ترکیب |
---|---|
همچون + این | همچونین |
همچون + آن | همچونان |