پس‌وند «ی»

پس‌وند «ی» (î) ریخت یکسان‌شده‌ی دو پس‌وند جداگانه است. در فارسی میانه، پس‌وند îh برای اسم‌سازی به کار می‌رفت و پس‌وند îk برای صفت‌سازی. هر دوی این پس‌وندها در فارسی امروز î گشته‌اند و تنها در چند واژه می‌توان ریختهای کهن‌شان را باز جست. به واژه‌های زیر که همگی از صفت «تار» گرفته شده‌اند نگاه کنید.

داشتن پس‌وند جداگانه برای اسم‌سازی و صفت‌سازی این توان را به فارسی میانه می‌داد که از یک صفت تا سه واژه بسازد که با یکسان‌شدگی آنها در فارسی نو، این کار شدنی نیست و تنها یک واژه می‌توان ساخت. از دست دادن پس‌وند îk به توان زبان فارسی آسیب زده (این نوشته را بخوانید: بازآوری پس‌وند -یک). برای نمونه، واژه‌ی «زبان‌شناسی» به î پایان می‌گیرد و نمی‌توان از آن صفت ساخت در حالی که اگر پس‌وند îk ریخت کهن خود را نگه داشته بود، می‌شد «زبان‌شناسیک» را ساخت. از دیگر نمونه‌های بازمانده، واژه‌های برآمده از قید «نزد» است.

صفت‌گیری

پس‌وند «-ی» برای صفت‌گیری از واژه‌هایی در رسته‌های دستوری گوناگون به کار می‌رود.

از افزودن پس‌وند «ی» به مصدر یک فعل، ماده‌ی آینده‌ی معلوم آن به دست می‌آید.

اسم‌گیری

پس‌وند «-ی» برای اسم‌گیری از واژه‌هایی در رسته‌های دستوری گوناگون به کار می‌رود.

فرگشت پایانه‌ی ag-

در فرگشت از فارسی میانه به نو، پایانه‌ی ag- نخست با از دست دادن g- به a- و سپس، a- به e- دگرگون گشت. بنا بر این، پایانه‌ی ag- فارسی میانه در فارسی امروز به ریخت e- در آمده.

اما نکته‌ای در این میان هست: هنگامی که ag- پس‌وند گرفته و دیگر در پایان واژه نبوده، g- خود را از دست نداده و بر جای مانده: خانگی، هفتگی. واژه‌هایی که در فارسی میانه پیشینه ندارند، به طور معمول، تنها «î» می‌گیرند.