بن حال در ساخت ماده‌ی حال و زمانهای گوناگونی چون زمان حال ساده به کار می‌رود. قاعده‌ای نیست که بتوان بن حال یک فعل را از مصدرش به دست آورد اما می‌توان این روش را به کار برد: صرف فعل مورد نظر در زمان حال امری برای دوم شخص مفرد و سپس، انداختن پیش‌وند «ب» از آن.

مصدرامری دوم شخص مفردبن حال
بخشیدنببخشبخش
دیدنببینبین
خواندنبخوانخوان
خوردنبخورخور
کردنبکنکن
فرمودنبفرمافرما
کاشتنبکارکار
دوختنبدوزدوز
فروختنبفروشفروش
نوشتنبنویسنویس
گفتنبگوگو

برای فعلهایی که سازه‌ی امری دوم شخص مفردشان به ow پایان می‌یابد، بن حال از تبدیل ow به av به دست می‌آید.

فعلامریبن حال
رفتن
raftan
برو
berow
رو
rav
دویدن
davîdan
بدو
bedow
دو
dav
شنیدن
šenîdan
بشنو
bešenow
شنو
šenav

بیشتر کتابهای دستور زبان فارسی، بن حال فعلهایی که در امری دوم شخص مفرد به ow پایان می‌گیرند را همان ریخت ow می‌دانند اما با نگاه به فارسی باستان، می‌توان در یافت که بن حال این دسته از فعلها به av پایان می‌گیرد. برای نمونه، فعل «رفتن» از ریشه‌ی rab بوده، بن گذشته‌ی آن rabta (→ rafta) و بن حال آن raba است که در فارسی نو به ترتیب، raft و rav گشته‌اند. همچونین، با دقت در واژه‌هایی که از بن حال فعل «رفتن» ساخته شده‌اند می‌توان پی برد که rav ریخت درست است. اگر row بن حال «رفتن» می‌بود واژه‌های «روش» و «روند» می‌بایست roveš و rovand تلفظ می‌شدند، نه raveš و ravand. به همین سان، صرف این فعل در زمان حال یعنی «می‌روم»، باید به جای miravam به ریخت mirovam تلفظ می‌شد.

واژه‌گیری از بن حال

از بن حال واژه‌های گوناگوی می‌توان گرفت. با کمک برنامه‌ی واژه‌ساز فارسی می‌توانید همه‌ی واژه‌های ساخته‌شدنی از بن حال یک فعل را به دست آورید. واژه‌های زیر از بن حال فعل «ساختن» گرفته شده‌اند.

فعلهای پایان‌یافته به -یدن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-یدن» (idan) پایان می‌یابد با انداختن آن به دست می‌آيد.

استثناء

فعلهای پایان‌یافته به -ندن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-ندن» (ndan) پایان می‌یابد با انداختن «-دن» به دست می‌آید.

فعلهای پایان‌یافته به -ردن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-ردن» (rdan) پایان می‌یابد با انداختن «دن» به دست می‌آید.

استثناء

فعلهای پایان‌یافته به -ودن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-ودن» (udan) پایان می‌یابد با انداختن «-ودن» و افزودن «-ا» (â) به دست می‌آید.

استثناء

فعلهای پایان‌یافته به -اشتن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-اشتن» (âštan) پایان می‌یابد با انداختن «-اشتن» و افزودن «-ار» (âr) به دست می‌آید.

استثناء

فعلهای پایان‌یافته به -ستن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-ستن» (estan) پایان می‌یابد با انداختن آن به دست می‌آید.

فعلهای پایان‌یافته به -ختن

بن حال فعلهایی که مصدرشان به «-ختن» (xtan) پایان می‌یابد با انداختن «-ختن» و افزودن «-ز» به دست می‌آید.

استثناء